لاستیک طبیعی (Natural Rubber – NR) به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مواد اولیه در صنعت تایرسازی، به دلیل خواص مکانیکی و دینامیکی برتر، همچنان بخش عمده‌ای از ترکیب لاستیکی تایرها را تشکیل می‌دهد. در مقابل، توسعه لاستیک‌های مصنوعی (Synthetic Rubbers – SR) مانند استایرن- بوتادین (SBR) و نیتریل (Nitrile butadiene) با هدف بهبود پایداری حرارتی و مقاومت شیمیایی انجام شده است. در این مقاله، خواص فیزیکی، شیمیایی و کاربردی لاستیک طبیعی و مصنوعی بررسی و مقایسه شده است و نقش آن‌ها در عملکرد تایر از دیدگاه فنی و زیست‌محیطی تحلیل می‌گردد.
(Renner et al., 2021; Hirata, 2014; Deng et al., 2023)
مقدمه
تایرها از جمله قطعات حیاتی وسایل نقلیه هستند که عملکرد ایمن و کارآمد آن‌ها وابستگی مستقیم به ترکیب لاستیکی مورد استفاده دارد. لاستیک طبیعی از لاتکس درخت Hevea brasiliensis استخراج می‌شود و زنجیره‌های cis-1,4-polyisoprene آن موجب ایجاد خاصیت کشسانی و پایداری مناسبی در برابر ترک‌خوردگی ناشی از خستگی می‌گردد. در مقابل، لاستیک‌های مصنوعی از مونومرهای نفتی ساخته می‌شوند و امکان تنظیم دقیق خواص را برای مصارف خاص فراهم می‌سازند.
(Markl et al., 2020; NIST, 1952)
ویژگی‌های ساختاری و فیزیکی
از دیدگاه مولکولی، لاستیک طبیعی دارای ساختاری منظم با پیوندهای کربن–کربن در حالت cis است که موجب بلوری‌شدن القایی در اثر کشش می‌شود و استحکام کششی آن را افزایش می‌دهد. در مقابل، لاستیک‌های مصنوعی مانند SBR یا EPDM به دلیل ماهیت آمورف) (Amorphous)(فاقد ساختار بلوری منظم) خود، فاقد این رفتار بلوری هستند و در نتیجه انعطاف‌پذیری پایین‌تری دارند. نتایج پژوهش‌ها نشان می‌دهد که مقاومت کششی لاستیک طبیعی حدود ۱۵ تا ۲۲ مگاپاسکال و درصد کشش نهایی آن ۶۰۰ تا ۹۰۰ درصد است، در حالی که در SBR این مقادیر به‌ترتیب حدود ۱۰ تا ۱۸ مگاپاسکال و۴۰۰ تا ۶۰۰ درصد گزارش شده است.
(Comparative Studies of Natural and Synthetic Rubber, 2015; Acta Mechanica Slovaca, 2021)
کاربرد در صنایع تایرسازی
در ترکیب تایرهای مدرن، معمولاً از هر دو نوع لاستیک استفاده می‌شود. لاستیک طبیعی در لایه‌های آج و بدنه (Tread and Body Plies) نقش اصلی را ایفا می‌کند، زیرا در برابر نیروهای دینامیکی، خستگی و تغییر شکل‌های پی‌درپی عملکرد بهتری دارد. در مقابل، لاستیک‌های مصنوعی مانند SBR به دلیل مقاومت حرارتی و سایشی بالا در نواحی درونی و لایه‌های جانبی تایر به کار می‌روند.
پژوهش‌های صنعتی نشان داده‌اند که بهترین عملکرد تایر زمانی حاصل می‌شود که ترکیب NR:SBR در حدود ۶۰:۴۰ یا ۷۰:۳۰ باشد، زیرا این ترکیب توازن مناسبی میان کشسانی و دوام حرارتی ایجاد می‌کند.
(Bijina et al., 2022; Hirata, 2014; Deng et al., 2023)
مقایسه خواص مکانیکی و حرارتی
در جدول زیر خلاصه‌ای از تفاوت‌های اصلی بین لاستیک طبیعی و مصنوعی بر اساس مطالعات اخیر آورده شده است:
| لاستیک مصنوعی (SBR/NBR) | لاستیک طبیعی (NR) | ویژگی |
| ۱۸-۱۰ | ۲۲-۱۵ | مقاومت کششی (MPa) |
| ۶۰۰-۴۰۰ | ۹۰۰-۶۰۰ | درصد کشش نهایی (%) |
| بالا | متوسط | مقاومت سایشی |
| بهتر | ضعیف‌تر | مقاومت حرارتی |
| متوسط | بسیار بالا | برگشت‌پذیری کشسانی |
| بالا | پایین‌تر | مقاومت شیمیایی و ازنی |
| متوسط | عالی | عملکرد در دمای پایین |
| خوب | ضعیف‌تر | پایداری در دمای بالا |
طبق داده‌های به‌دست‌آمده، NR در دماهای زیر صفر عملکرد خود را بهتر حفظ می‌کند، در حالی که SRها در دمای بالای ۸۰ درجه سانتی‌گراد پایداری بیشتری دارند.
(Acta Mechanica Slovaca, 2021; Sathyabama Journal, 2009)
پایداری و چشم‌انداز آینده
با وجود مزایای فنی لاستیک طبیعی، تولید آن وابسته به منابع کشاورزی و شرایط اقلیمی است و محدودیت‌های زیست‌محیطی دارد. پروژه‌های تحقیقاتی اخیر مانند BISYKA Project تلاش دارند لاستیک‌های مصنوعی زیست‌الهام‌گرفته‌ای تولید کنند که رفتار مکانیکی مشابه NR داشته ولی از مواد تجدیدپذیر ساخته شوند. این گرایش می‌تواند در آینده باعث کاهش وابستگی صنعت تایرسازی به منابع طبیعی و افزایش پایداری زنجیره تأمین شود.
(Fraunhofer Institute, 2021; Cucci et al., 2025)
نتیجه‌گیری
بررسی‌های انجام‌شده نشان می‌دهد که لاستیک طبیعی به دلیل ساختار منظم و خاصیت بلوری‌شدن در اثر کشش، در مقاومت خستگی و انعطاف‌پذیری برتر از لاستیک‌های مصنوعی است. با این حال، لاستیک‌های مصنوعی از لحاظ مقاومت در برابر حرارت، سایش و عوامل شیمیایی عملکرد بهتری دارند. به‌کارگیری ترکیبات هم‌زمان (Blends) از هر دو نوع ماده، در حال حاضر بهترین راهکار برای دستیابی به تایرهایی با کارایی بالا و عمر مفید بیشتر است.
